Małżonkowie, którzy nie zawarli tzw. intercyzy, tworzą w trakcie związku małżeńskiego majątek wspólny, z którego ( najczęściej po zakończeniu małżeństwa ) należy się rozliczyć w ramach podziału majątku. Zasadą, od której jest sporo wyjątków, jest to, że w uproszczeniu należy „oddać” drugiej stornie połowę.
W pewnych sytuacjach można żądać, oby podział był w innym stosunku np. 80% do 20 %- są to tzw. nierówne udziały, należy mieć dobry powód, aby sąd orzekł taki stosunek.
Innym wartym rozważenia sposobem jest zmiana daty z jaką kończy się wspólność majątku, czyli rozdzielność majątkowa z datą wsteczną – możliwa do uzyskania tylko sądownie.
Należy przypomnieć, że w trakcie małżeństwa gromadzimy majątek wspólny, do którego wchodzą przede wszystkim nasze dochody. Rozciąga się to też na okres separacji faktycznej, czyli okres kiedy małżonkowie nie żyją już wspólnie ( np. żona się wyprowadziła), ale nie uzyskano jeszcze rozwodu. Często trwa to miesiące, a nawet lata. I jeżeli małżonek w tym okresie kupi auto czy inny wartościowy przedmiot, albo zaoszczędzi pieniądze na rachunku bankowym, to co do zasady powiększy w ten sposób majątek wspólny i będzie musiał się z tego rozliczyć w trakcie podziału np. oddać połowę oszczędności. Datą graniczną jest tu moment rozdzielności majątkowej, który powstaje z różnych przyczyn.
Po pierwsze mąż z żoną mogą zawrzeć intercyzę- jednak jest to mało prawdopodobne gdy są w konflikcie. Jeżeli nie ma porozumienia, to każdy z małżonków może złożyć pozew o orzeczenie przez sąd rozdzielności. Jeżeli sąd uwzględni pozew, rozdzielność zostanie ustanowiona z chwilą wytoczenia powództwa.
Najczęściej jednak, rozdzielność powstaje w wyniku orzeczenia rozwodu lub separacji, dopiero jednak z chwilą uprawomocnienia się wyroku.
Najdalej idące jest powództwo o rozdzielność majątkową, ale z datą wsteczną – jeszcze sprzed złożenia pozwu. Na przykład z datą wyprowadzki małżonka i zerwania więzi gospodarczej. Zwykle wtedy każde z małżonków dysponuje swoim dochodem, nie podejmują też oni żadnych nowych wspólnych decyzji finansowych np. nie zaciągają wspólnie kredytów, a często jedno zaprzestaje regulowania wspólnych zobowiązań typu rata kredytu, opłaty za nieruchomość etc.
Jak stanowi art. 52 §1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Zaś § 2 dodaje, że rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.
Ustalenie rozdzielności majątkowej powoduje, że pomiędzy małżonkami przestaje obowiązywać ustrój wspólności majątkowej. Wszystko co mąż i żona zyskają po rozdzielności zaliczone będzie już do majątków osobistych.
Jak widać z przepisu kodeksu, aby uzyskać rozdzielność z datą wsteczną, trzeba dużego wysiłku i wykazania, że zaszły wyjątkowe okoliczności. Najczęściej małżonek wskazuje, że żyją oni w rozłączeniu, ale to może być za mało. Warto dodać dodatkowe argumenty, takie jak zaciąganie długów bez kontroli i wiedzy drugiej strony, szczególnie jeśli te długi nie są przeznaczane na majątek wspólny, czy dzieci stron.
W tego typu sprawach przyczyną uzyskania rozdzielności majątkowej z datą wsteczną bywa też:
- alkoholizm i uzależnienie od narkotyków jednego z małżonków
- nieprzyczynianie się do powstania majątku ( uchylanie się od pracy bez przyczyny, skrajna niezaradność i lekkomyślność )
- marnotrawstwo majątku, hazard
- opuszczenie rodziny
- brak współdziałania w zarządzie majątkiem ( niepłacenie rat leasingowych, odmowa wizyty w urzędzie w sprawach dotyczących nieruchomości etc )
- zatrzymanie majątku wspólnego tylko dla siebie ( niedopuszczanie drugiej strony do mieszkania lub wywiezienie ze wspólnego domu całego wyposażenia )
- niszczenie majątku i jego wyprzedawanie.
W sprawie o rozwód nie można żądać rozdzielności z datą wsteczną- rozdzielność nastąpi dopiero z prawomocnością rozwodu, a to może trwać lata. Jednak wystąpienie o rozwód nie oznacza, że w innej sprawie nie możemy wnieść o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Czyli robimy to wcześniej ( bez rozwodu ) albo w trakcie sprawy rozwodowej- w każdym razie ostatni moment to koniec ( prawomocność ) rozwodu. Po nim data rozdzielności jest znana i jest to data rozwodu.
Jak powiedział Sąd Najwyższy ( I CSK 3491/22 ) rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia (art. 52 § 2 zd. 1 k.r.o.), przy czym w wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Ocena, czy chwilą, z którą ma zostać ustanowiona rozdzielność majątkowa, ma być data wydania wyroku, wniesienia pozwu czy też inny dzień, w szczególności poprzedzający wytoczenie powództwa, podlega swobodnemu uznaniu sądu. Niedopuszczalne jest jedynie oznaczenie chwili ustania wspólności z dniem późniejszym od daty uprawomocnienia się wyroku.
Jak z kolei również Sąd Najwyższy powiedział w innym wyroku :
Nie może usprawiedliwiać oddalenia powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą, wniesienie pozwu po wydaniu wyroku rozwodowego, ale przed jego uprawomocnieniem. Taką podstawę mógłby stanowić brak „ważnych powodów” ustanowienia rozdzielności majątkowej na podstawie art. 52 § 1 k.r.o. (…) Nie zasługuje na aprobatę pogląd, że orzeczenie rozwodu przed zamknięciem rozprawy w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej wyłącza uwzględnienie tego żądania z powodu utraty legitymacji przez dotychczasowego małżonka. Niewątpliwie istniejąca między małżonkami wspólność ustawowa ustaje także z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Niemniej jednak, mogą zdarzyć się takie sytuacje, że przed rozwiązaniem małżeństwa majątek wspólny przestaje służyć realizacji celów małżeństwa. Dlatego w ustawie wprost (art. 52 § 2 k.r.o.) dopuszcza się możliwość wcześniejszego ustanowienia rozdzielności majątkowej.