Art. 552. § 4 KPK mówi, że odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie ma miejsce, gdy było ono stosowane z naruszeniem przepisów, albo okazało się niezasadne z punktu widzenia ostatecznego wyroku. Oceny słuszności tymczasowego aresztowania, na gruncie Art. 552. § 4 KPK, należy dokonywać przede wszystkim z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Za niewątpliwie niesłuszne należy uznać zatem każde tymczasowe aresztowanie podejrzanego, który prawomocnie został uniewinniony. Podobnie będzie gdy umorzono w stosunku do niego postępowanie karne, także warunkowo lub sąd odstąpił od wymierzenia kary albo nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub wymierzono karę wolnościową ( np. grzywnę).
Przyjmuje się też, że nawet gdy skazano na bezwzględne więzienie, ale na krótszy okres niż czas tymczasowego stosowania aresztowania, także środek jest niesłuszny w zakresie czasu aresztu, który przekracza późniejsze pozbawienie wolności w wyroku.
Sprawę komplikuje przyjęta konstrukcja, która mówi, że nawet jeśli uznamy, że tymczasowe aresztowanie było niesłuszne, ale nie było niewątpliwie niesłuszne. Tym większej wagi nabiera dobre skonstruowanie i uzasadnienie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Należy powołać się na stan psychiczny w trakcie zatrzymania i tymczasowego aresztowania oraz po uchyleniu tego środka, sytuację zawodową i osobistą, poparte zeznaniami świadków, dokumentacją lekarską np. psychiatry.
Jeśli przykładowo stan podejrzanego po opuszczeniu aresztu śledczego uległ znacznemu pogorszeniu, wystąpiły zaburzenia adaptacyjnych typy depresyjnego, apatia, stany lękowe, napady paniki co przełożyło się długotrwały, uszczerbek na zdrowiu i uniemożliwiało podjęcie pracy to należy to wykazać w sprawie.
Podobnie jeśli podejrzany spotkał się z ostracyzmem w swoim środowisku zawodowym oraz w najbliższym otoczeniu, mimo że przed zatrzymaniem i tymczasowym aresztowaniem odnosił duże sukcesy zawodowe to warto się na to powołać i to udowodnić.
Szkodą w przypadku utraconych korzyści jest szkoda, składająca się z tego co weszłoby do majątku poszkodowanego, gdyby zdarzenie wyrządzające szkodę nie nastąpiło (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 132/01
Najczęściej za zasadną przy tymczasowym aresztowaniu uznawana jest szkoda wynikła z utraconych zarobków.
Z kolei przyznawane zadośćuczynienie winno stanowić rekompensatę doznanej krzywdy, nie zaś jedynie opiewać na kwotę symboliczną (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2008 r., III KK 349/07). Jeśli tymczasowe aresztowanie miało skutki w życiu zawodowym i osobistym to uzasadnia to nie tylko odszkodowanie, ale i zadośćuczynienie.
Należne jest odpowiednie, a zatem odzwierciedlające rzeczywisty rozmiar krzywy, stanowiące odczuwalną, a nie tylko symboliczną, wartość finansową.
Jeśli zastosowanie spowodowało negatywne konsekwencje w spostrzeganiu osoby zarówno w miejscu zamieszkania jak i środowisku zawodowym, to można uznać, że tymczasowe aresztowanie niewątpliwie zakłóciło społeczne funkcjonowanie podejrzanego szczególnie jeśli był osobą niekarną, ciszącą się dobrą opinią, zaangażowana w życie społeczne.
Dochodzi też do naruszenie dóbr osobistych w postaci czci i zdrowia.
Na podstawie art. 24 § kc ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego. Z kolei art 448 kc stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Aby uzyskać znaczące odszkodowanie i duże zadośćuczynienie należy w sądzie wykazać, że faktycznie doznaliśmy dużej szkody np. utraciliśmy wysokie dochody ( im wyższe ktoś zajmuje stanowisko tym więcej zwykle straci na areszcie – już z samych niepopranych dochodów ), nie mogliśmy wykonać umów z działalności gospodarczej i straciliśmy dochód. Podobnie z zadośćuczynieniem jeśli chcemy dużej kwoty, to musimy wykazać, że areszt odbił się na naszym zdrowiu, zszargał nam opinię w środowisku, spowodował utratę zaufania etc. Warto się tu przyłożyć do konstrukcji wniosku, zgłosić wartościowych świadków, zgromadzić dokumenty- to wszystko może mieć bardzo duży finansowy wymiar na koniec postępowania.